Απο τον Ζαχαρία Καπλανίδη, Οικονομολόγο
Στα μέσα του περασμένου μήνα, καλέστηκα και παραβρέθηκα στην αναγόρευση του Αμερικανού, βραβευμένου με βραβείο Νόμπελ (2001) οικονομίας, Joseph Stiglitz, ως επίτιμο διδάκτορα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Σε μια επίσημη τελετή, με παρουσία της Συγκλήτου και του Πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, στην επιβλητική αίθουσα του εμβληματικού κτιρίου της Πανεπιστημίου, o νομπελίστας Joseph Stiglitz, μίλησε για τις αξίες της Δημοκρατίας, τον διεθνή χαρακτήρα και τα σημερινά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ μέλη της Συγκλήτου, που αναφέρθηκαν στο έργο του, έκαναν ιδιαίτερη αναφορά στις επισημάνσεις σ’ αυτό που ο Αμερικανός οικονομολόγος αποκαλεί «Ασύμμετρη Πληροφόρηση». Και για να γίνει πιο κατανοητή η έννοια της ασύμμετρης πληροφόρησης, αναφέρθηκαν μερικά παραδείγματα, όπως λ.χ., εάν κάποιος πουλάει ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο, έχει σημαντικό πλεονέκτημα έναντι του αγοραστή, γιατί σαφώς γνωρίζει την πραγματική κατάσταση του αυτοκινήτου και συνεπώς μπορεί να αποκρύψει τυχόν προβλήματα και να επιτύχει υψηλότερη τιμή από ότι το αυτοκίνητο αξίζει. Αυτό το γεγονός, ωστόσο, θα μπορούσε να έχει και περαιτέρω συνέπειες μικροοικονομικές, αφού έντιμοι πωλητές μεταχειρισμένων αυτοκινήτων θα βρεθούν σε μειονεκτική θέση και ενδεχομένως να οδηγηθούν σε χρεοκοπία .
Αναφέρθηκε ακόμα, σαν παράδειγμα, η περίπτωση μιας συνέντευξης, ενός υποψήφιου για κάλυψη μιας θέσης εργασίας, όπου ο υποψήφιος γνωρίζει καλύτερα από τον εργοδότη τις αδυναμίες του, για την συγκεκριμένη θέση, άρα αποκρύπτοντας τες, έχει πλεονέκτημα έναντι της εργοδοσίας και μπορεί να προσληφθεί αδικώντας κάποιον άλλο υποψήφιο, που ενδεχομένως να ήταν καταλληλότερος για την συγκεκριμένη, τουλάχιστον, θέση εργασίας.
Αναφέρθηκαν και άλλα παραδείγματα για την ανάλυση της θεωρίας του Joseph Stiglitz για την «ασύμμετρη πληροφόρηση». Όλα όμως ήταν παραδείγματα που έχουν να κάνουν με την μικροοικονομία (microeconomics) δηλαδή με την οικονομία των επιχειρήσεων. Δεν αναφέρθηκε κανένα παράδειγμα του τι συμβαίνει σε καθημερινή βάση, με την ασύμμετρη πληροφόρηση, σε επίπεδο μακροοικονομίας (macroeconomics) δηλαδή με το εν γένει οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται και αναπτύσσεται η μικροοικονομία μιας χώρας και κατ’ επέκταση, συνολικά η παγκόσμια οικονομία.
Σε επίπεδο μικροοικονομίας, η ασύμμετρη πληροφόρηση, επηρεάζει καθημερινά τις λειτουργίες μιας επιχείρησης, γι’ αυτό ακόμα και από την εποχή της 1ης, βιομηχανικής επανάστασης, οι διοικήσεις, ειδικά των μεγάλων εταιρειών, προσπαθούν με διάφορα μέσα, θεμιτά και αθέμιτα, να έχουν πρόσβαση στην αυθεντική πληροφόρηση, γνωρίζοντας ότι πολύ συχνά, αυτό το στοιχείο είναι ικανό να απογειώσει ή να καταστρέψει την επιχείρηση τους. Στην 4η βιομηχανική επανάσταση, η ανάπτυξη της πληροφορικής και της σε εξέλιξη τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), στοχεύουν ακριβώς στην αναγκαιότητα του επιχειρηματικού και εργατικού δυναμικού για καλύτερη και ταχύτερη πληροφόρηση, σε όλα σχεδόν τα πεδία γνωστικού περιβάλλοντος.
Χάρις σ’ αυτά, ο καταναλωτής, σήμερα, είναι πιο καλά ενημερωμένος για την αγορά ενός μεταχειρισμένου αυτοκινήτου, ή ο εργοδότης για τις πραγματικές ικανότητες ενός υποψηφίου, για την συγκεκριμένη θέση εργασίας.
Οι πηγές και κυρίως οι εναλλακτικές, που έχουν και οι δύο παραπάνω πλευρές (πωλητές και αγοραστές ή εργοδότες και εργαζόμενοι), είναι πάμπολες, σε σημείο που ξεπερνά αυτό που αποκαλούμε σήμερα «προσωπικά δεδομένα», και προσπαθούμε, αντίθετα, να καθορίσουμε, έστω και μια κόκκινη γραμμή, στην περαιτέρω διείσδυση της πληροφόρησης. Στην μικροοικονομία λοιπόν φαίνεται, κατά την άποψη μου, ότι λίγο-πολύ η «ασύμμετρη πληροφόρηση» εξομαλύνεται με σημαντικά και προσιτά, σχεδόν σ’ όλους, εργαλεία, όπως η ανάπτυξη της πληροφορικής, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, της τεχνητής νοημοσύνης, ακόμα και των κλασικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που και αυτά εξελίσσονται στις ανάγκες της έγκριτης και γρήγορης πληροφόρησης, έστω και με αστερίσκους.
Το μεγάλο πρόβλημα όμως της έννοιας και της ουσίας της ασύμμετρης πληροφόρησης, παραμένει και μάλιστα εντείνεται στην μακροοικονομία.
Δηλαδή σε επίπεδο κράτους και κυρίως μεταξύ των κρατών, στην διεθνή σκακιέρα του μεταξύ τους ανταγωνισμού.
Εδώ το παράδειγμα, δεν είναι μεταξύ του πωλητή και του αγοραστή μεταχειρισμένου αυτοκινήτου ή μεταξύ εργοδότη και υποψήφιου υπαλλήλου.
Είναι μεταξύ Αμερικής και Κίνας, ή Ρωσίας και Ευρώπης, και ακόμα χειρότερα, μεταξύ ανεπτυγμένων και υπό-ανάπτυξη χωρών. Εδώ έχει πραγματικά «πεδίο λαμπρόν», η ουσία πλέον της ασύμμετρης πληροφόρησης.
Οι τεχνολογίες και η πρόσβαση σ’ αυτές είναι θέμα δισεκατομμυρίων δολαρίων ή ευρώ, και ερμητικά κλειδωμένες στα πιο ασφαλή πληροφορικά συστήματα των πλέον οικονομικά πλούσιων κρατών.
Φανταστείτε το χάος της ασύμμετρης πληροφόρησης, μεταξύ ΗΠΑ και Κένυας ή Κίνας και Ακτής Ελεφαντοστούν ή για να μην πάμε μακριά μεταξύ Ελλάδας και Αμερικής.
No chance, που θα έλεγαν και οι Αγγλομαθείς συμπατριώτες μας. Εδώ δεν επιστρατεύονται μόνο οι πιο προηγμένοι computers επεξεργασίας δεδομένων, τα λεγόμενα big data centers ή οι πλέον εξελιγμένες μορφές AI, αλλά και πανάκριβοι δορυφόροι στο διάστημα, συστήματα με χιλιάδες ειδικευμένους εργαζόμενους, δηλαδή πράκτορες, σε ειδικές υπηρεσίες πληροφοριών, πανάκριβα ραντάρς που παρακολουθούν την κάθε κίνηση πολίτη ή συνολικά μιας κυβέρνησης. Και όλη αυτή η πληροφόρηση με μόνο ένα σκοπό: την οικονομική και γεωστρατηγική επικράτηση συγκεκριμένων, πλέον, χωρών ή group χωρών όπως είναι η νέα γεωστρατηγική τάση. Δυτικοί versus BRICS+…. και ο Θεός να βάλει το χέρι του.
Αλλά για να γυρίσουμε περισσότερο στην οικονομία, που είναι και το κυρίως menu του σημερινού μας άρθρου, και στον αγαπητό και σεβαστό για το οικονομικό αποτύπωμα του, δόκτορα Joseph Stiglitz, η άποψη μου είναι, ότι η ασύμμετρη πληροφόρηση και τα εργαλεία που την δημιουργούν και στα οποία, εν συντομία αναφερθήκαμε παραπάνω, καθιστούν του σημερινούς οικονομολόγους απλώς διερμηνείς των εξελίξεων, ειδικά στην μακροοικονομία και όχι διαμορφωτές του παγκόσμιου οικονομικού γίγνεσθαι. Και εξηγούμαι: ο Σκωτσέζος κλασικός πλέον, οικονομολόγος Adam Smith, στα μέσα περίπου του 18ου αιώνα, διαμόρφωσε τη θεωρία ότι η οικονομία σε εθνικό ή ακόμα και σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτορυθμίζεται και συνεπώς δεν χρειάζεται καμία κεντρική δηλαδή κρατική παρέμβαση. Θεωρία που στηρίχθηκε έκτοτε ο φιλελευθερισμός και η επικράτηση της καπιταλιστικής κοινωνίας και της ελεύθερης αγοράς. Τι λέει αυτή η θεωρία με απλά λόγια ;αν πάει κάτι στραβά σε μια οικονομία, όπως ύφεση ή πληθωρισμός, η κεντρική εξουσία δεν έχει παρά να κάνει λίγο υπομονή και οι δυνάμεις της αγοράς θα λειτουργήσουν αυτόνομα και αυτόματα και θα επαναφέρουν τα πράγματα στις σωστές τους ράγες. Ακριβώς το αντίθετο υποστήριξαν λίγο αργότερα ο Karl Marx, και ο Frederick Engels, και πάνω σε αυτήν την θεωρία τους στηρίχθηκε η δημιουργία της Σοσιαλιστικής θεωρίας και η επανάσταση στην Σοβιετική Ένωση στις αρχές του 20ου αιώνα. Και οι 2 αυτές πλευρές οικονομικής σκέψης, διαμόρφωσαν οικονομικά συστήματα, που ακολούθησαν μέχρι τον 21ο αιώνα, οι κυβερνήσεις όλων σχεδόν των κρατών, δημιουργώντας 2 αντιμαχόμενα groups, οικονομικής και πολιτικής φιλοσοφίας αλλά και πρακτικής.
Παράλληλα, εμφανίστηκε και ένας νέος εμπνευσμένος οικονομολόγος στις αρχές του 20ου αιώνα, για να φέρει μια νέα και ενδιάμεση θεωρία που υποστηρίζει ότι στην σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα, δεν ισχύει ούτε η θεωρία του Adam Smith, ούτε ο απόλυτος κεντρικός έλεγχος της μικροοικονομίας.
Ο Άγγλος John Keynes, έχοντας και σαν παράδειγμα την μεγάλη και διαρκή κρίση του 1929 στην Αμερική και κατ’ επέκταση σε όλο τον κόσμο, διαμόρφωσε την θεωρία της κεντρικής παρέμβασης σε οικονομικές ανισορροπίες της μακροοικονομίας, όπως ύφεση, πληθωρισμός, ανεργία, αποεπένδυση κ.λ.π.. Tο μεγάλο κραχ του ’29, απέδειξε ότι η οικονομία δεν μπορεί να αυτορυθμιστεί άμεσα και αυτόνομα, όπως υποστήριζε ενάμιση αιώνα πριν ο Adam Smith, αλλά ούτε ο ολοκληρωτικός έλεγχος της οικονομίας παράγει τον μέγιστο δυνατό πλούτο και την μέγιστη δυνατή ανάπτυξη μιας εθνικής οικονομίας.
Η βασική θεωρία του Keynes,γεφύρωσε τις ακραίες θεωρίες και διαμόρφωσε οικονομικές στρατηγικές που ισχύουν μέχρι σήμερα. Τρανό παράδειγμα, ο Ντράγκι, που από την θέση, του κεντρικού Τραπεζίτη, δήλωνε αποφασιστικά την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, να στηρίξει με χρηματοπιστωτικά εργαλεία, την πρόσφατη οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη: «whatever it takes». Χαίρομαι, που αυτός ο σύγχρονος πατέρας της οικονομικής σκέψης και πρακτικής ο Keynes, έχει επηρεάσει χιλιάδες οικονομολόγους, όπως και τον φίλο μας Joseph Stiglitz, αλλά και δεκάδες πολιτικούς με τεράστια εμβέλεια στην παγκόσμια οικονομία.
Όμως, δυστυχώς, μετά από αυτούς τους «πατέρες», της οικονομικής σκέψης, αλλά και «επι τω πεδίω» εφαρμογής, έχουμε μπει στον αστερισμό του «Homo politicus»φεύγοντας απολύτως από τον αστερισμό του «Homo economicus».
Οι σύγχρονοι οικονομολόγοι και μάλιστα Νομπελίστες, όπως ο δόκτωρ Stiglitz, ο αγαπημένος μου Paul Krugman και οι Daron Acemoglu, Johnson και Robinson, δεν θα διαμορφώνουν πλέον εφαρμόσιμες οικονομικές θεωρίες, σε επίπεδο μακροοικονομίας.
Απλώς θα ερμηνεύουν ή όπως αναφέρουμε στον τίτλο του σημερινού άρθρου, θα διερμηνεύουν τις οικονομικές πολιτικές των ισχυρών και συχνά αυταρχικών πολιτικών ανδρών, αλλά και των πανίσχυρων θεσμών της ασύμμετρης πληροφόρησης.
Ήδη, ο νεοεκλεγείς Τράμπ, αμφισβητεί τον λόγο ύπαρξης της FED, δηλαδή της Κεντρικής Αμερικάνικης Τράπεζας , που είναι ο βασικός θεματοφύλακας αντιμετώπισης των μακροοικονομικών (ύφεση, ανεργία, πληθωρισμός) ισορροπιών, της ισχυρότερης οικονομίας του πλανήτη.
Πόσοι από εμάς πιστεύουμε, ότι ο Τράμπ θα ακούει και κυρίως θα εφαρμόζει, αυτά που θα εισηγείται ο Υπουργός Οικονομικών, στην διακυβέρνηση του, στα επόμενα 4 χρόνια; Πόσους υπουργούς ενδεχομένως θα απολύσει;, το ίδιο ισχύει και για τον Πούτιν και για τον Σι Τζιν Πιγκ. Προέχει, της καθαρής οικονομικής σκέψης, η κυριαρχία και η γεωστρατηγική επικράτηση. Η οικονομία όπως και η χρήση της στρατηγικής πληροφορίας είναι πλέον εργαλεία, μέσα στην φαρέτρα των πολιτικών για την επικράτηση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Οι τωρινοί και πολύ περισσότερο οι μελλοντικοί οικονομολόγοι, θα έχουν ουσιαστικό ρόλο, ίσως, μόνο στο χώρο του επιχειρείν. Ενώ στην μακροοικονομία, ο ρόλος τους, θα περιοριστεί στην θεωρητική ερμηνεία των πολιτικών, και όχι μόνο δυστυχώς, συγκρούσεων ή στην καλύτερη περίπτωση, θα προσυπογράφουν, δίνοντας οικονομική επίφαση, στις αποφάσεις των πολιτικών αυταρχικών προσώπων και θεσμών.
Με απλά λόγια και κλείνοντας, οι οικονομολόγοι, πολύ λίγο περιθώριο έχουν και θα έχουν, στο ρόλο της οικονομικής επιστήμης, σαν εργαλείο ανάπτυξης και ευημερίας του παγκόσμιου πληθυσμού.
Adam, Henkel και Keynes, έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί… και ο θεός βοηθός εν τω βίω.
Καλές Γιορτές με Υγεία και Δύναμη το 2025.
