Κοκκώνα Κούζη-Κολιάκου
Ομ. Καθηγήτρια Ιατρικής, Ιατρός Παθολόγος,
email: kouzi@biohellenika.gr
Τα βλαστοκύτταρα από τη δεκαετία του 1990 χρησιμοποιούνται με συνεχώς βελτιούμενα αποτελέσματα για τη θεραπεία κακοήθων ασθενειών. Τα βλαστοκύτταρα για τις θεραπείες αυτές προέρχονται από τον μυελό των οστών και από το ομφαλοπλακουντιακό αίμα (ΟΠΑ). Στη συνέχεια τα βλαστοκύτταρα του μυελού των οστών χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία της Πολλαπλής Σκλήρυνσης και του ΟΠΑ για την εγκεφαλική παράλυση των νεογνών. Ο μυελός των οστών περιέχει κυρίως αιμοποιητικά και λιγότερα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα, ενεργοποιείται στο τελευταίο τρίμηνο της κύησης και είναι η θέση της μόνιμης αιμοποίησης. Για το λόγο αυτό δεν διαθέτουν κυτταρικό πολλαπλασιασμό και πρέπει να συλλέγονται σε μεγάλες ποσότητες, ώστε η χρήση τους για αυτές τις σοβαρές ασθένειες να είναι αποτελεσματική. Το ΟΠΑ συλλέγεται με μη επεμβατικό τρόπο κατά τη διαδικασία του τοκετού, περιέχει αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα και επί πλέον έναν πολυδύναμο πληθυσμό κυττάρων, τα οποία χαρακτηρίζονται ως Μικρού Μεγέθους ομοιάζοντα με Εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, VSELs. Tα VSELs εμφανίζονται στο έμβρυο την 2η εβδομάδα της κύησης, μεταναστεύουν στις θέσεις διάπλασης των οργάνων και συμβάλλουν στη διάπλαση τους. Ένας πληθυσμός σε αρχέγονη κατάσταση παραμένει εντός των οργάνων μετά την ολοκλήρωση της διάπλασής τους και τα κύτταρα αυτά αποτελούν το αναγεννητικό τους υλικό.
Το ΟΠΑ εκτός από τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα και τα VSELs περιέχει και κύτταρα του ανοσοποιητικού. Σήμερα 44 κλινικές μελέτες χρησιμοποιούν το ΟΠΑ για τη δημιουργία ανοσοθεραπειών του καρκίνου, των λεμφωμάτων και της λευχαιμίας, ενώ πρόσφατα έχει ανακοινωθεί ότι οι ανοσοθεραπείες έχουν ελαττώσει κατά 50 % τις κλασικές αλλογενείς αιμοποιητικές μεταμοσχεύσεις. Οι ανοσοθεραπείες που δημιουργούνται από το αυτόλογο ΟΠΑ στηρίζονται στη δημιουργία δενδριτικών κυττάρων, τα οποία εξειδικεύονται για την συγκεκριμένη κακοήθεια του ίδιου του ασθενή και ανήκουν στις στοχευμένες και εξατομικευμένες θεραπείες. Το ΟΠΑ πλεονεκτεί έναντι άλλων πηγών διότι αποδίδει τον μεγαλύτερο αριθμό ισχυρά ενεργών δενδριτικών κυττάρων σε σύντομο χρόνο.
Σήμερα έχουν λάβει έγκριση από τον FDA 80 νέες χρήσεις των βλαστοκυττάρων του ΟΠΑ για τη θεραπεία λευχαιμιών, λεμφωμάτων, της αυτοάνοσης απλαστικής αναιμίας, της μεσογειακής και δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, κληρονομικών μεταβολικών νοσημάτων, ανοσοανεπαρκειών, αυτοάνοσων, εκφυλιστικών νοσημάτων καθώς και καρδιοπαθειών. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα του ΟΠΑ είναι ότι περιέχει νεαρά και υγιή βλαστοκύτταρα, για τα οποία δεν απαιτείται 100% συμβατότητα για να χρησιμοποιηθούν.
Ο ιστός του ομφαλίου λώρου περιέχει ένα διαφορετικό είδος βλαστοκυττάρων, τα οποία ονομάζονται μεσεγχυματικά και έχουν χρησιμοποιηθεί σε μεγάλες κλινικές μελέτες για τη θεραπεία της Πολλαπλής Σκλήρυνσης με σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι της φαρμακευτικής αγωγής. Θεωρούνται κύτταρα με έντονη ανοσορυθμιστική δράση και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του συνδρόμου της απόρριψης στις αλλογενείς αιμοποιητικές μεταμοσχεύσεις ή στις μεταμοσχεύσεις οργάνων. Τα κύτταρα αυτά χρησιμοποιούνται στην Ορθοπεδική για τη θεραπεία καταγμάτων, οστεοαρθρίτιδας, καθώς και εγκαυμάτων και διαβητικών ελκών. Στους ενήλικες μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα υπάρχουν στον λιπώδη ιστό, ο οποίος και αποτελεί για αυτούς την μοναδική πηγή βλαστοκυττάρων σε θεραπείες αναγεννητικής ιατρικής.
Σήμερα έχουν εγκριθεί από τον FDA 23 γονιδιακές θεραπείες, οι οποίες πραγματοποιούνται στα πάσχοντα βλαστοκύτταρα, τα οποία θεραπευμένα στη συνέχεια επαναχορηγούνται στον ασθενή για τη θεραπεία κληρονομικών ασθενειών. Μερικές εξ αυτών είναι η θεραπεία της μεσογειακής και δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, η αιμορροφιλία, η συνδυασμένη ανοσοανεπάρκεια, η Προϊούσα Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία και γονιδιακές παθήσεις του αμφιβληστροειδή.
Τα βλαστοκύτταρα υφίστανται τις επιπτώσεις της γήρανσης, η οποία αφ’ ενός μεν ελαττώνει τον αριθμό τους και αφ’ ετέρου περιορίζει την αναγεννητική τους ικανότητα. Κατά τον τοκετό συλλέγονται τα πιο νεαρά και υγιή βλαστοκύτταρα, τα οποία διαθέτουν όσοι έχουν κάνει τη φύλαξη τους. Επειδή οι σημερινοί ενήλικες δεν διαθέτουν τα βλαστοκύτταρα του ΟΠΑ και είναι αυτές οι ηλικίες που πάσχουν από εκφυλιστικά νοσήματα, αναπτύχθηκε μία νέα τεχνολογία η οποία δημιουργεί ‘τεχνητά βλαστοκύτταρα’. Η τεχνολογία αυτή επαναφέρει τα ηλικωμένα σωματικά κύτταρα σε εμβρυϊκή κατάσταση, υπάρχουν όμως σημαντικά εμπόδια ασφάλειας πριν χρησιμοποιηθούν σε ασθενείς.
Τα βλαστοκύτταρα μπορούν να καταψυχθούν σε κρυογονικές θερμοκρασίες και να χρησιμοποιηθούν χρόνια αργότερα όταν εμφανιστεί το πρόβλημα. Η διάρκεια ζωής τους σε αυτές τι θερμοκρασίες είναι απεριόριστη.
