Ηεπιχειρηματικότητα στην Ελλάδα είναι από μόνη της μία επιλογή ενός ανηφορικού δρόμου. Αν μάλιστα, τυγχάνει να ξεκινάς με ελάχιστα, σε ένα επάγγελμα παραδοσιακά συνυφασμένο με συγκεκριμένες πρακτικές και στερεότυπα, τότε ο δρόμος πέρα από ανηφορικός, σε κάποιες περιπτώσεις φαντάζει αδιέξοδος.
Στη δικηγορία όμως, όπως και στη ζωή, αδιέξοδα δεν υπάρχουν. Αρκεί να έχεις καθαρή σκέψη και πλήρη εικόνα της ουσίας του προβλήματος. Για μία γυναίκα λίγο πάνω από τα 23, ορμώμενη από την επαρχία, με όνειρο ζωής της δικηγορία, σπουδές σε ελληνικά πανεπιστήμια και βαθιά επίγνωση των δυσκολιών, η ουσία του προβλήματος βρίσκεται σε ένα πράγμα: στο φόβο.
Αυτό που λέω πάντοτε σε νέα παιδιά και μεγαλώνοντας το πιστεύω ακόμη περισσότερο, είναι ότι στη ζωή θα πρέπει να βρεις αυτό που σου αρέσει πραγματικά. Μόνο έτσι θα το κάνεις καλά. Στη δικηγορία μάλιστα, που εν αντιθέσει με άλλες επιλογές επαγγελμάτων, δεν είναι μόνον επιλογή καριέρας, αλλά ζωής, αν δεν σου αρέσει, όχι μόνο δε θα πετύχεις -που είναι το λιγότερο- αλλά αντιθέτως θα γίνεις ένας δυστυχής άνθρωπος.
Αυτό γιατί, η δικηγορία -πέρα από βαθιά επιστημονική γνώση και διαρκή επιμόρφωση- απαιτεί δεξιότητες που καθιστούν υποχρεωτικό το διαρκή αγώνα με τον εαυτό σου (και τις προθεσμίες!): ενσυναίσθηση αλλά και δυνατότητα αποστασιοποίησης, καθαρή σκέψη και διατήρηση ψυχραιμίας, συνθετική αντίληψη αλλά και δυνατότητα εστίασης στα απολύτως σημαντικά. Και αν με ρωτάτε, αυτή είναι η μαγεία της δικηγορίας: αποκτάς τη δυνατότητα να εστιάζεις στα σημαντικά, στα ουσιώδη, στα “νομικά κρίσιμα”, που λέμε και εμείς στις αίθουσες των δικαστηρίων.
Η αρχή μου δεν απέχει καθόλου από την αρχή ενός παιδιού που μεγαλώνει στην επαρχία, σε μία πολύτεκνη οικογένεια και έχει θέσει σκοπό ζωής να προοδεύσει. Η δε πρόοδος, ήταν και μία αναγκαία συνθήκη για να έχω πρόσβαση σε μία καλύτερη ζωή. Η ανάγκη του παιδιού που προσκοδά μία καλύτερη ζωή και συγχρόνως ο τρόπος που οι γονείς εμπνέουν το κίνητρο αυτό στο παιδί, είναι η βασική αιτία εξέλιξης του ανθρώπου. Πάντα στη ζωή, η ανάγκη κινεί τα νήματα. Κατόπιν η έμπνευση και οι στόχοι, θα δείξουν το δρόμο.
Είχα την τύχη να μεγαλώσω σε μία οικογένεια υποστηρικτικών γονέων και αυτό έδωσε τη βάση να ξεκινησω. Σύντομα θα αναφέρω μία ιστορία για να ακουστεί στα αυτιά κάθε νέου ανθρώπου, που τυχαίνει να ξεκινά τα πρώτα του βήματα: σε καθεστώς φόβου και ανασφάλειας, μιλούσα με τη μητέρα μου, και με ένα γνήσιο, λιτό και απολύτως αυθόρμητο ερώτημά της καθάρισε το νεφελώδες τοπίο μπροστά μου. Με ρώτησε λοιπόν: δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς φοβάσαι; Τι εχεις να χάσεις;
Μόνο αν καταλάβουμε ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, σε κάθε ρίσκο αυτά που έχουμε να χάσουμε είναι λιγότερα από εκείνα που μπορεί να λάβουμε, μόνο τότε, μπορούμε να προχωρήσουμε ελεύθεροι.
Τους πρώτους μου πελάτες τους απέκτησα από την ηλικία των 24 ετών. Μόλις έλαβα την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, ξεκίνησα τη μάχιμη δικηγορία. Δούλευα παράλληλα σε άλλα δικηγορικά γραφεία, και προσπαθούσα να ρουφήξω πληροφορίες, γνώσεις και τεχνογνωσίες. Παρατήρησα ότι ενέπνεα τους ανθρώπους να με εμπιστευτούν. Πολύ σύντομα, διαπίστωσα ότι αυτό θα ήταν καταστροφικό αν δεν ήμουν απολύτως ικανή να διαχειριστώ και να ανταμείψω αυτή την εμπιστοσύνη. Αυτό που λέω σε κάθε νεότερο από εμένα δικηγόρο που ξεκινά από το μηδέν είναι το εξής: στη δικηγορία το σημαντικό δεν είναι να μπει κάποιος στο γραφείο σου. Το σημαντικό είναι να ξαναμπεί.
Η τύχη στο ταξίδι μου στη δικηγορία έως σήμερα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Γνώση χωρίς τύχη, είναι μία αδικία που πράγματι συμβαίνει σε πολλούς συναδέλφους και είναι κρίμα. Από την άλλη, τύχη χωρίς γνώση, μπορεί να οδηγήσει σε ολέθρια αποτελέσματα.
Ξεκίνησα αναλαμβάνοντας είτε υποθέσεις που δεν αναλάμβαναν άλλοι δικηγόροι είτε υποθέσεις που το οικονομικό αντάλλαγμα σε σχέση με τις ώρες εργασίας, ήταν δυσανάλογα μικρό. Είχα επιμονή και βαθιά επίγνωση ότι ο δρόμος θα είναι ανηφορικός. Αυτό που έπρεπε να ξεπεράσω ήταν η οικονομική ανασφάλεια, καθώς όταν είσαι μόνος σου, με ελάχιστο κεφάλαιο και χωρίς καμία σταθερά, η οικονομική ανασφάλεια μπορεί να σε κάνει να τα παρατήσεις. Εκεί είναι που πρέπει να επιμείνεις και να συνεχίσεις αυτό που έκανες και πριν: να ανεβαίνεις την ανηφόρα σου.
Στο ελεύθερο επάγγελμα, πόσο δε μάλλον σε επαγγέλματα που συνδέονται με τεράστια ευθύνη στις πλάτες σου, δεν έχεις περιθώριο να κάνεις στάση και να κοιτάξεις πίσω σου. Ανεβαίνεις την ανηφόρα, κουβαλάς τα φορτία, παίρνεις κάποιες ανάσες και κοιτάς μπροστά. Φτάνοντας όμως στα τριάντα, έχοντας κάνει το μεγάλο όνειρό μου πραγματικότητα, έχοντας διακριθεί στους 20 καλύτερους δικηγόρους κάτω από 40, γνωρίζοντας με απόλυτη βεβαιότητα ότι η πραγματική ανταμοιβή έρχεται μέσα από την πάλη στις δικαστικές αίθουσες, έχω να πω σε κάθε νέο που θέλει δώσει το δικό του αγώνα σε κάθε τι που τον εμπνέει αυθεντικά: θα τα καταφέρεις.
