Συνέντευξη στην Φωτεινή Νάσσου
Δρ. Φαίη Μακαντάση, Διευθύντρια Ερευνών διαΝΕΟσις
Eχει μιλήσει εκτενώς για τον «δημογραφικό χειμώνα στην Ελλάδα», την οικονομία, τις ανασυγκροτήσεις μετά από φυσικές καταστροφές, τον αγροτικό τομέα, την κλιματική αλλαγή, την ενέργεια, τη δημόσια διοίκηση, τις εξαγωγές και την ηλεκτρονική διακυβέρνηση στην Ελλάδα.
Η Δρ. Φαίη Μακαντάση είναι Διευθύντρια Ερευνών στη διαΝΕΟσις, σε έναν από τους πιο διακεκριμένους ερευνητικούς οργανισμούς στην Ελλάδα.
Διαθέτει εκτενή ακαδημαϊκή εμπειρία, έχοντας διδάξει μικροοικονομική θεωρία και θεωρία παιγνίων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Αρχές Οικονομικής Επιστήμης στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Έχει λάβει σημαντικές υποτροφίες και βραβεία και οι μελέτες της συμβάλλουν ενεργά στον δημόσιο διάλογο για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της χώρας μας. Παράλληλα, διαχειρίζεται με στρατηγική ακρίβεια τις διαπραγματεύσεις με τον πιο απαιτητικό της «συνεργάτη» τον γιο της, Κωνσταντίνο.
Οι έρευνες της έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και έχουν παρουσιαστεί σε σημαντικά εθνικά και διεθνή συνέδρια.
Η συμβολή της, στην εφαρμοσμένη έρευνα και την ανάλυση πολιτικής, συνεχίζει να διαμορφώνει καθοριστικά τις συζητήσεις για την αναπτυξιακή πορεία και τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις της Ελλάδας.
Πιστεύεται πως η χώρα μας μαθαίνει, ερευνά, καινοτομεί, επιχειρεί;
Ναι, η χώρα μας μαθαίνει, ερευνά, καινοτομεί και επιχειρεί, όπως συμβαίνει σε κάθε «ζωντανή» οικονομία. Το πρόβλημα είναι, ότι αυτές οι δραστηριότητες, δεν διενεργούνται στον βαθμό που χρειάζεται, ώστε η οικονομία μας, να δημιουργεί μια επαρκή ενδογενή ανάπτυξη της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Αντίθετα, μάλλον έχουμε χάσει σημαντικό έδαφος και η ψαλίδα ανοίγει αντί να κλείνει.
Πως συνεισφέρει ο οργανισμός διαΝΕΟσις στα κρίσιμα θέματα της εποχής; Εκλαϊκεύεται τα ευρήματα των ερευνών;
Η διαΝΕΟσις είναι ένας ανεξάρτητος, μη-κερδοσκοπικός ερευνητικός οργανισμός, που διεξάγει και δημοσιεύει έρευνες και μελέτες, σε ένα ευρύ πεδίο κοινωνικού, οικονομικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, συστηματικά, τα τελευταία 10 χρόνια. Συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο, με γνώμονα μεν την επιστημονική τεκμηρίωση, αλλά χρησιμοποιώντας μια γλώσσα που είναι προσιτή σε όλους τους πολίτες, ενώ δίνει έμφαση στην παροχή απτών, εφαρμόσιμων και βιώσιμων προτάσεων πολιτικής. Με αυτές, μάλιστα, προσπαθεί να επηρεάζει και τους ιθύνοντες χάραξης πολιτικής να τις υιοθετούν και να τις εφαρμόζουν.
Πώς θα πάρει «ανάσες» η πραγματική οικονομία;
Στην ανάλυση κάθε οικονομίας, εκείνο που μας ενδιαφέρει, τελικά, είναι σε τι βαθμό η συνολική πραγματική παραγωγή της επαρκεί για να καλύψει ή να εξαγοράσει την κάλυψη των πραγματικών αναγκών της. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η αύξηση της παραγωγής και η αύξηση της χρησιμοποίησης της ανενεργούς εργασίας (μείωση ανεργίας). Αμφότερα απαιτούν πολύ σημαντικές επενδυτικές δαπάνες σε παραγωγικό κεφαλαιουχικό εξοπλισμό.
Το συνολικό φορολογικό σύστημα αλήθεια προσπαθεί και τελικά έχει καταφέρει να μετριάσει τις οικονομικές/εισοδηματικές ανισότητες ή τις εντείνει;
Νομίζω ότι είναι σαφές ότι η διάθεση της Δημοσιονομικής Αρχής στην Ελλάδα είναι να μετριάσει τις οικονομικές/εισοδηματικές ανισότητες. Αυτός είναι ο σκοπός της φορολόγησης των εισοδημάτων από εργασία και ενοίκια με προοδευτική κλίμακα. Η αποτελεσματικότητα, όμως, αυτής της προσπάθειας μετριάζεται πολύ –και κατά τη γνώμη μου εξουδετερώνεται– από την ύπαρξη πολύ υψηλών συντελεστών στην έμμεση φορολόγηση, σε συνδυασμό με το μεγάλο μερίδιο φορολογικών εσόδων που προκύπτει από αυτήν.
Γιατί συρρικνώνεται διαρκώς τα τελευταία χρόνια ο αγροτικός Τομέας στην Ελλάδα; Ποια είναι τα δυνατά μας σημεία και ποιες οι παθογένειες;
Παρά το γεγονός ότι ο ελληνικός αγροτικός τομέας είναι συνολικά ανταγωνιστικός και έχει σημαντικά πλεονεκτήματα σε συγκεκριμένα αγαθά, παρουσιάζει και μεγάλες αδυναμίες όπως η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, η μικρή κλίμακα παραγωγής, το χαμηλό επίπεδο κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και η πολύ περιορισμένη κατάρτιση. Σε όλα αυτά έχει προστεθεί, τα τελευταία χρόνια, η αυξημένη συχνότητα μειωμένης ή κατεστραμμένης παραγωγής λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Σας ανησυχεί ο ταχέως γηράσκων δημογραφικά πληθυσμός της Ελλάδας; Πως θα γίνει άνοιξη ο δημογραφικός χειμώνας της χώρας μας;
Ωραία η διατύπωση της ερώτησής σας. Η γήρανση του πληθυσμού είναι σοβαρή πρόκληση για την Ελλάδα, με σημαντικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες. Σήμερα ένας στους πέντε, είναι άνω των 65 ετών, ενώ εκτιμάται ότι το 2050 θα είναι ένας στους τρείς. Επιπλέον ο δείκτης γονιμότητας είναι στο 1,25 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας. Πολύ κάτω από το όριο αναπλήρωσης γενεών που είναι 2,1. Άρα, σε κάποιο βαθμό «Άνοιξη» μπορεί να έρθει μέσα από την στήριξη της οικογένειας, τις πολιτικές ενίσχυσης γεννήσεων, την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών για αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, όπου υστερούμε πολύ σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μ.ο., και αξιοποίηση του μεταναστευτικού δυναμικού με σχέδιο και όραμα.
Είστε μια λαμπρή επιστήμονας, με μια ακαδημαϊκή πορεία πλούσια σε διακρίσεις και ταυτόχρονα μητέρα. Πως μπορεί μια γυναίκα να ανταπεξέλθει ταυτόχρονα σε όλους τους ρόλους;
Το ερώτημα είναι ακριβώς αυτό που συνθέτει την καθημερινή μου αβεβαιότητα. Η ισορροπία δεν είναι ποτέ δεδομένη. Στην πραγματικότητα, είναι μια διαρκής μετάβαση. Όπως σημειώνει η Laurie-Ann Paul, Αμερικανίδα φιλόσοφος και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Yale, η εμπειρία της μητρότητας ή του γάμου είναι transformative (μετασχηματιστική, μεταμορφωτική): δεν γνωρίζεις ποια θα είσαι πριν το ζήσεις. Στη σημερινή κοινωνία το κόστος αναπαραγωγής (οικονομικό, ψυχολογικό, επαγγελματικό) είναι υψηλό και συχνά υποτιμημένο. Όμως, μέσα από αυτή τη σύγκρουση ρόλων, αναδύεται και μια νέα μορφή ταυτότητας, που δεν είναι ούτε μόνο επιστήμονας ούτε μόνο μητέρα, αλλά κάτι που διαρκώς μετασχηματίζεται.
Πείτε μας για τα παιδικά σας χρόνια, τους γονείς σας, τις δυσκολίες που τυχόν αντιμετωπίσατε στην προσπάθεια σας να εξελιχθείτε επαγγελματικά, να διεκδικήσετε την αμοιβή που σας αξίζει …. Θυσιάσατε πολλά περισσότερα από αυτά που θα έπρεπε για να ανταποκριθείτε στις υψηλές απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας;
Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με γονείς που είχαν την πολύ βασική εκπαίδευση, που πίστευαν όμως, ότι η γνώση και η άθληση είναι εργαλείο απελευθέρωσης και ανέλιξης. Οι γονείς μου δεν είχαν εύκολες ζωές, συχνά οι οικονομικές δυσκολίες ήταν η σκιά πάνω από κάθε απόφαση, αλλά έχουν μια καρδιά από χρυσάφι και μια ανεπιτήδευτη καλοσύνη που σε κάνει να νιώθεις πληρότητα. Στον επαγγελματικό μου δρόμο, έμαθα ότι οι γυναίκες χρειάζεται να διεκδικήσουν δύο φορές, μία για τη δουλειά και μία για την αναγνώριση της αξίας τους. Θυσίες έγιναν, όπως όλοι οι άνθρωποι κάνουμε. Το ερώτημα είναι, αν οι θυσίες αυτές, ανοίγουν χώρο σε κάτι νέο ή αν σε εγκλωβίζουν σε μια μόνιμη έλλειψη.
Ο πιο «δύσκολος» ρόλος αυτός της μαμάς; Πως τα πάτε με τον μικρό Κωνσταντίνο;
Η μητρότητα είναι η πιο ακραία transformative experience, όπως προ είπα. Δεν μπορείς να ξέρεις ποια θα γίνεις ούτε ποια μορφή θα πάρει η σχέση με το παιδί σου. Με τον Κωνσταντίνο παλεύουμε μαζί. Δεν υπάρχει manual, μόνο η διάθεση να ακούς, να βλέπεις και να προσαρμόζεσαι. Αν ο γάμος είναι μια «υπομονετική σύγκρουση», η μητρότητα είναι μια «υπομονετική αποκάλυψη», μια διαδικασία που σε αλλάζει καθημερινά, άλλοτε με χαρά κι άλλοτε με σκληρότητα.
Τι θα συμβουλεύατε τους φοιτητές που ονειρεύονται να ακολουθήσουν τα βήματα σας στην έρευνα;
Αρχικά θα τους προέτρεπα να είναι εξωστρεφείς. Ίσως είναι και η πιο σημαντική δεξιότητα, που ανοίγει πόρτες σε κάθε έκφανση της ζωής τους. Θα τους έλεγα να δουν την έρευνα όχι ως σταθερή πορεία, αλλά ως διαρκή μετάβαση. Η επιστήμη δεν είναι πια ένας ήσυχος, μοναχικός δρόμος, αλλά μια ανοιχτή αγορά ιδεών, με υψηλό κόστος συμμετοχής, από τα ερευνητικά κονδύλια ως την προσωπική τους ενέργεια και με απαραίτητες διεπιστημονικές συνεργασίες. Να αποδεχτούν, ότι οι εμπειρίες που θα ζήσουν, είναι μεταμορφωτικές. Δεν θα είναι οι ίδιοι άνθρωποι μετά από δέκα χρόνια έρευνας. Και αυτό είναι το δώρο, αλλά και η πρόκληση. Να μάθεις να ζεις με την αβεβαιότητα, με την ίδια γενναιότητα που χρειάζεται και στον γάμο και στη μητρότητα.
