«Είχα πολλά χρόνια να κάνω ένα μεγάλο ταξίδι, από αυτά που σχεδιάζεις καιρό, και ο covid καθυστέρησε ορισμένα σχέδια‘’, θα πει. ‘’Η Αφρική έμοιαζε πάντα στο μυαλό μου κάτι μακρινό και ελκυστικό και μου κέντριζε το ενδιαφέρον. Ακόμα περισσότερο τα τελευταία χρόνια που η αφρικανική τέχνη διαχέεται ευρέως και γίνεται μέρος μεγάλων συλλογών και μουσείων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συλλογή του Pinault, του Harry David που παρουσιάστηκε στο ΕΜΣΤ, όπως και άλλα».
Συνέντευξη στην Άννα Γριμάνη
Μεγαλωμένη – αυτό που θα λέγαμε- μέσα στην τέχνη, με σπουδές στο Λονδίνο, πρακτική στο περίφημο Victoria & Albert Museum και μια διαρκή αναζήτηση νέων καλλιτεχνικών τάσεων, η Δάφνη Ζουμπουλάκη διοικεί τη Zoumpoulakis Galleries-Conteporary Arts, το σύγχρονο κεφάλαιο της διασημότερης γκαλερί (1912) της Αθήνας, συγκεράζοντας με τρόπο αξιοσημείωτο την τέχνη με το επιχειρείν. Η Δάφνη με ‘’προίκα’’ την κουλτούρα από τις προσωπικότητες της τέχνης που έγραψαν εποχή στην γκαλερί Ζουμπουλάκη διατηρεί έναν ανοικτό διάλογο με τους νέους καλλιτέχνες, ενώ στο WIBS μίλησε λίγο καιρό μετά από το εντυπωσιακό ταξίδι της στη Νότιο Αφρική και τη Ναμίμπια.
Πώς σχεδιάστηκε αυτό το ταξίδι;
Με τους τρεις στενούς μου φίλους αποφασίστηκε και οργανώθηκε με προορισμό τη Νότιο Αφρική και τη Ναμίμπια. Στο Cape Town -αποκαλυπτικό στο σύνολό του- επισκέφτηκα το Investec Art Fair Cape Town. Σημαντικές γκαλερί εξέθεταν έργα και έπαιρνες μια καλή ιδέα των σύγχρονων τάσεων. Είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με διάφορους γκαλερίστες και καλλιτέχνες, η ραγδαία ανάδυση των οποίων ενδυναμώνει αυτή των τάσεων για απόκτηση αφρικανικής τέχνης.
Εντυπωσιακότατο ήταν και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης “Zeitz Mocaa” στο Cape Town. Μια παλιά, ιστορική αποθήκη (σιλό) μετατράπηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Heatherwick Studio του Λονδίνου στο μεγαλύτερο μουσείο σύγχρονης αφρικανικής τέχνης. Ομολογώ ότι και οι δύο εκθέσεις που επισκέφτηκα στο μουσείο”When we see us: A century of Black Figuration in Painting” και “Not working (working title)” του Igshaan Adams, τον οποίο και γνώρισα, ήταν εξαιρετική εμπειρία. Το έργο του συγκεκριμένου καλλιτέχνη το πρωτογνώρισα στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2022 και ήταν ωραία συγκυρία να ξαναβλέπω δουλειά του στο Cape Town. Το μουσείο του παραχώρησε μέσω ενός studio residency τη δυνατότητα να δείξει τη διαδικασία παραγωγής ενός μνημειακού έργου που θα παρουσιάσει στην επόμενη Μπιενάλε του Σάο Πάολο.
Ποιες αξίες κρατήσατε από τους σπουδαίους δημιουργούς που σηματοδότησαν για δεκαετίες- μια εποχή- στην γκαλερί Ζουμπουλάκη.
Πιστεύω πραγματικά ότι είμαι πολύ τυχερή και ευγνώμων που μεγάλωσα σε αυτό το περιβάλλον. Ήρθα σε επαφή με διάφορες προσωπικότητες από τους οποίες αναπόφευκτα επηρεάστηκα και εκτίμησα την αξία της ποικιλομορφίας. Η διαφορετική στάση ζωής τους -η ‘φιλοσοφία’ τους- επέδρασε αναμφίβολα στον τρόπο που βλέπω και τη ζωή και την τέχνη. Νομίζω περισσότερο κρατώ την προσήλωσή τους στην τέχνη και την αξία της, την ακατάπαυστη ενασχόλησή τους με αυτό που ήταν η ουσία της ζωής τους. Και ένα είδος αισιοδοξίας για τη δημιουργία, που συχνά κουβαλούσαν μαζί τους.
Πώς νιώσατε όταν αναλάβατε τα ηνία της γκαλερί στην πλατεία Κολωνακίου; Διατηρήσατε ή ανασχηματίσατε τη λειτουργική της φιλοσοφία;
Η ενασχόλησή μου είχε ξεκινήσει καιρό πριν αναλάβω την γκαλερί εξολοκλήρου, οπότε θεωρητικά δεν άλλαξαν πολλά. Στην ουσία, άλλαξε πρακτικά και διαδικαστικά η λειτουργία της. Όλα τα αρχεία έγιναν ηλεκτρονικά, την αποστολή περίπου 3.000 προσκλήσεων μηνιαίως αντικατέστησε η αποστολή email και η χρήση των social media άλλαξε ριζικά τον τρόπο προβολής. Δόθηκε περισσότερη έμφαση στο site και τη λειτουργία του, άλλαξε ο τρόπος διάχυσης της πληροφορίας. Η σχέση, ωστόσο, με τους καλλιτέχνες και η επαφή μαζί τους παραμένει σε μεγάλο βαθμό όπως ήταν.
Πρακτικά, τι σημαίνει διοικώ μια γκαλερί;
Πρακτικά ότι κάνεις τα πάντα. Όρεξη να έχεις… επιμελητική δουλειά, δημόσιες σχέσεις, εμπορική δουλειά, δουλειά ηλεκτρολόγου, ελαιοχρωματιστή, γραφική και γραφιστική εργασία. Η προετοιμασία των εκθέσεων αλλά και η διαχείριση των πελατών υπάγονται σε ένα κύκλο δραστηριοτήτων αλληλένδετων και πολύ διαφορετικών μεταξύ τους. Προτεραιότητα, βεβαίως, έχει η επιλογή καλλιτεχνών, οι αποφάσεις για την παρουσίαση εκθέσεων. Eμένα, ομολογώ, με ενδιαφέρει ιδιαιτέρως και ο φωτισμός. Πολύ συχνά θα με βρείτε πάνω στη σκάλα να φτιάχνω τα φώτα για κάθε έκθεση. Με συναρπάζουν οι δυνατότητες που υπάρχουν και η επίδρασή τους στον τρόπο που βλέπεις ένα έργο.
Ταυτόχρονα, υπάρχουν και οι ανθρώπινες σχέσεις. Η ισορροπία ανάμεσα στους συνεργάτες, τους καλλιτέχνες. Ο γκαλερίστας είναι σαν διευθυντής ορχήστρας θα έλεγα. Πρέπει εκτός από το όραμα για το αποτέλεσμα, να έχει την ψυχραιμία να διαχειριστεί κάθε λογής κατάσταση, κάθε ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία.
Επιχειρηματικότητα & Τέχνη: πώς συναντώνται τα πεδία, ποιο υπηρετεί το άλλο;
Προσπαθείς να μεταφέρεις τον ενθουσιασμό ενός παιδιού στον πελάτη. Αυτός ο ενθουσιασμός είναι που κινεί τα πράγματα. Ειδάλλως μπορεί να σου φαίνονται όλα βαρετά μετά από κάποιο σημείο. Το να μπορείς να μεταφέρεις αυτή την αίσθηση μοναδικότητας και συγκίνησης για ένα έργο τέχνης και εν τέλει να το πουλήσεις, αυτό είναι η θετική συνύπαρξη τέχνης και επιχειρηματικότητας. Το ένα είναι ουσιαστικά αλληλένδετο με το άλλο για μια γκαλερί. Η γκαλερί πρέπει και να πουλήσει. Μια ομάδα ανθρώπων θα ζήσει από αυτή την πώληση. Φτιάχνεις ένα έργο με την ελπίδα ότι ίσως και να το πουλήσεις (αν θέλεις), ενώ μια πώληση μπορεί να οδηγήσει και στη δημιουργία περισσότερων έργων. Σαν κινητήριος δύναμη.
Επενδύουν σήμερα στην τέχνη;
Πάντα υπάρχουν συλλέκτες -μικροί ή μεγάλοι. Και η συνεισφορά τους στον χώρο όλα αυτά τα χρόνια υπήρξε σημαντική για τις γκαλερί, εφόσον τα Μουσεία δεν συνήθιζαν να αγοράζουν έργα τέχνης από τις γκαλερί. Σήμερα οι συλλέκτες μοιάζουν πολύ ενημερωμένοι. Αγοράζουν στοχευμένα και συνειδητοποιημένα. Ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Η επαφή με το διαδίκτυο οπωσδήποτε συνεισφέρει στη διαμόρφωση γνώμης και σε μια μεγαλύτερη εξειδίκευση. Νομίζω, ωστόσο, ότι πρέπει να υπάρχει πάντα το «μικρόβιο» του συλλέκτη. Ο έρωτας με το έργο, η ακατάσχετη επιθυμία να αποκτήσεις κάτι. Γιατί μόνο το επενδυτικό στοιχείο ως κριτήριο απομακρύνει από την απόλαυση της τέχνης. Από την προσωπική ματιά.
Ποια η στρατηγική μιας γκαλερί σύγχρονης τέχνης για την καθοδήγηση και προώθηση των νέων καλλιτεχνών;
Η αναζήτηση και η διαρκής ενημέρωση είναι οι κεντρικοί άξονες της καθοδήγησης ενός νέου καλλιτέχνη. Πρέπει ο γκαλερίστας να είναι σε θέση να τον στρέψει προς τις σωστότερες επιλογές, τις συμμετοχές του σε εκθέσεις ή fairs. Αλλά και να βρίσκεται σε έναν διάλογο μαζί του για το πώς μπορεί να εξελίξει και να προωθήσει το έργο του. Οπωσδήποτε τα διάφορα σύγχρονα μέσα έχουν ενισχύσει την αυτονόμηση των καλλιτεχνών, όμως η γκαλερί παραμένει ο χώρος που είναι σταθερό σημείο αναφοράς και σύνδεσης του καλλιτέχνη με το κοινό. Η έκθεση δίνει τη δυνατότητα στον καλλιτέχνη να βγει από τον προσωπικό του χώρο και να συνομιλήσει με τους θεατές του έργου του, να προβεί σε έναν γόνιμο διάλογο, να προβληματίσει και να προβληματιστεί. Η γκαλερί οφείλει να παρακολουθεί την εξέλιξη του έργου του, να είναι ενημερωμένη σχετικά με τις δράσεις του καλλιτέχνη, να συν-πορεύεται μαζί του. Και βεβαίως, έχει ή πρέπει να έχει τις επαφές και τις ικανότητες να αναλάβει την πορεία του έργου μετά τη δημιουργία του. Σε ποιους θα το δείξει, πώς, πότε. Όλα αυτά απαιτούν μεγάλο βαθμό πίστης στο έργο και στο όραμα των καλλιτεχνών.
Η Ελλάδα παράγει αξιοθαύμαστα τέχνη και πολιτισμό. Τι αποτυπώνεται ως μήνυμα εποχής για τις σύγχρονες εικαστικές τέχνες;
Το αισιόδοξο νέο είναι πλέον η επαναλειτουργία του ΕΜΣΤ τα τελευταία χρόνια και η παρουσίαση όλο και περισσότερων διεθνών εκθέσεων. Είναι αλήθεια ότι η σύγχρονη τέχνη δεν έχει ακόμα γίνει προτεραιότητα μιας στοχευμένης κρατικής πολιτικής, με τα απαραίτητα μέτρα υποστήριξής της. Η αρχαιότητα εξακολουθεί να είναι το εξαγόμενο πολιτιστικό προϊόν της χώρας και υπάρχει ακόμα μια παρωχημένη αντίληψη για την πρόσληψη της τέχνης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια – και ιδιαίτερα μετά την παρουσίαση της Documenta στην Αθήνα- ακούγονται περισσότερο σύγχρονες εκθέσεις. Μέσα από ιδιωτικές πρωτοβουλίες και μικρές ομάδες γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί η σύγχρονη εικαστική παραγωγή. Είναι ίσως σημαντικό να αναλαμβάνουν και νεότεροι άνθρωποι θέσεις κλειδιά και να εναλλάσσονται ώστε να βρίσκουν πεδίο νέες προτάσεις και αντιλήψεις. Συνυπάρχοντας, ωστόσο, με την εμπειρία και την αξία του γνωστικού φορτίου που κουβαλάνε οι παλαιότερες γενιές. Είμαι πάντοτε αισιόδοξη και έτσι πιστεύω ότι τα πράγματα σταθερά θα βελτιώνονται.
Κάποτε σε εγκαίνια της γκαλερί Ζουμπουλάκη έκλειναν οι δρόμοι του Κολωνακίου. Σήμερα, πώς εκφράζεται ο φιλότεχνος κόσμος;
Νομίζω τα παλαιότερα εγκαίνια είχαν συχνά πιο κοσμικό χαρακτήρα. Ο κόσμος επιζητούσε την προβολή, φωτογραφιζόταν, τα εγκαίνια ήταν ένα κοινωνικό γεγονός που ενίοτε απομακρυνόταν από την ουσία του: την προβολή των έργων.
Τώρα- και ειδικά μετά την περίοδο απομόνωσης λόγω των περιορισμών του covid- τα πράγματα έχουν σίγουρα αλλάξει. Δεν υπάρχει ο συνωστισμός που υπήρχε. Σήμερα τα εγκαίνια έχουν πιο ήρεμο χαρακτήρα, ο κόσμος που έρχεται το κάνει πραγματικά για να δει τα έργα και τον καλλιτέχνη. Υπάρχει μια αίσθηση μεγαλύτερης συγκέντρωσης στην ουσία των πραγμάτων. Βεβαίως, αυτό δεν είναι ο κανόνας. Τα social media και η ανάγκη προβολής σε αυτά δημιουργεί σε περιπτώσεις μια παρόμοια ανάγκη φυσικής παρουσίας σε καλλιτεχνικά events.
Ποιόν ορίζοντα σάς άνοιξαν οι σπουδές στο Λονδίνο;
Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε, αλλά θα πρέπει να πω ότι ήταν πολύ ουσιαστικά χρόνια. Βρέθηκα να κάνω την πρακτική μου σε ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Θυμάμαι το δέος που ένιωθα καθαρίζοντας στην είσοδο του Μουσείου Victoria & Albert το γλυπτό του Antonio Canova. Το Λονδίνο εκείνη την εποχή ζούσε μεγάλη άνθιση στη σύγχρονη τέχνη. Δεν θα ξεχάσω την έκθεση του Damien Hirst στην Serpentine Gallery. Ήταν μια εποχή ελευθερίας, γεμάτη ερεθίσματα. Αυτά σε ακολουθούν στη συνέχεια της ζωής σου.
Ποιος ο ζωγράφος- σημείο αναφοράς για εσάς;
Ο Μόραλης, ο Νικολάου και ο Φασιανός, όχι μόνο λόγω του έργου τους, αλλά και λόγω της προσωπικής μου σχέσης με αυτούς. Ο Αλεξίου είναι μια άλλη περίπτωση. Η συνεργασία μαζί του ήταν τρομερή εμπειρία. Κάθε συνάντηση με κάποιον καλλιτέχνη προσφέρει μια νέα δυναμική. Μπορεί να σου αλλάξει, έστω και αμυδρά, τον τρόπο θέασης των πραγμάτων. Αυτό είναι το πιο γοητευτικό στοιχείο στη δουλειά μου.
Ποια η Δάφνη της καθημερινής ζωής;
Θα έλεγα ένας άνθρωπος πάντα αισιόδοξος με απέραντη εκτίμηση στη χιουμοριστική πλευρά της ζωής. Βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο και αυτό με έχει σώσει πολλές φορές. Δεν το βάζω κάτω.
Κάτι το καίριο, πού διδαχτήκατε από τη μητέρα σας, Πέγκυ Ζουμπουλάκη.
Ότι για όλα τα θέματα υπάρχουν 39 λύσεις! Ότι το χιούμορ σώζει. Δεν είναι η τυπική μητέρα. Έχει και τα στοιχεία μιας φίλης. Τσακωνόμαστε, αγαπιόμαστε. Η συνεύρεση μαζί της είναι μεγάλη μαθητεία.
Ποια θεωρείτε την πιο ζωγραφική πόλη;
Αν και σπούδασα στο Λονδίνο, θα έλεγα το Παρίσι. Κουβαλάει έναν συνδυασμό στοιχείων, εποχών, ύφους. Διαρκώς ανακαλύπτεις γωνίες-κάδρα, το φως πάνω στα κτίρια που αλλάζει προσδίδει γοητεία, η ατμόσφαιρα της πόλης. Και αυτή η ανάμιξη, όπως του design, της τέχνης, της μαγειρικής, της μόδας.
